De eilanden liggen ongeveer 500 km van de kust van Senegal, ter hoogte van het Caribische gebied. Tot het midden van de 15de eeuw waren ze onontdekt en onbewoond, en door de richting van de wind ook nagenoeg onbereikbaar. Er waren wel ontdekkingsreizigers die vanuit Europa vertrokken in zuidelijke richting, maar verder dan de Canarische Eilanden kwamen ze niet. In ieder geval niet degenen die nog terugkeerden om erover te vertellen. Nog iets zuidelijker was namelijk het ‘point of no return’, voorbij dat punt verhinderde de noordoostelijke wind een mogelijke terugkeer. Deze kleine uitstulping van de Afrikaanse kust, 250 km ten zuiden van de Canarische Eilanden, werd kaap Bojador genoemd. Daarna begon de ‘zee der duisternis’. Volgens de zeelieden kookte het water voorbij deze kaap. Anderen waren ervan overtuigd dat hier de wereld ophield, er zou zelfs geen water meer zijn. Deze angsten waren begrijpelijk. Wegens de gebrekkige navigatiemiddelen bleven de schepen dicht bij de kust, en voeren ze onderweg naar het zuiden langs de Sahara. Langzaam zagen de zeelieden het landschap veranderen naar een dorre droge vlakte. Geen mensen meer, geen planten, geen dieren, geen enkel teken van leven, alleen immense uitgestrekte leegtes…

Voorbij het einde der aarde

In de 15de eeuw ontwikkelden de Portugezen onder leiding van prins Hendrik de Zeevaarder enkele belangrijke vernieuwingen in de scheepsbouw en navigatie, zoals schepen met langsgetuigde zeilen. Een ontwikkeling met ongekende consequenties: op deze manier kon men ook tegen de wind in varen en lag dus de hele wereld tot de beschikking! Met angst en beven werd er voorbij kaap Bojador gevaren en bleek de wereld hier geenszins op te houden. De westkust van Afrika lag nu binnen bereik en het waren dan ook de Portugezen die het gebied als eersten bereikten in 1433. Hiermee was de eerste stap gezet en begon de systematische ontdekking van de Afrikaanse kust en daarmee ook de slavenhandel. Op Arguin, een eiland van Mauritanië, werd in 1448 een fort gebouwd dat uit zou groeien tot het centrum van de slavenhandel.

De ontdekking van de Kaapverdische eilanden rond 1460 wordt door verschillende zeevaarders opgeëist. De Venetiaan Alvise Ca’ da Mosto zou de eilanden het eerst gezien hebben. Meer waarschijnlijk is het de Genuees Antonio de Noli, in dienst van de Portugezen, die de eilanden ontdekt heeft. Ook de Portugees Diego Gomes, waarschijnlijk in gezelschap van de Noli, claimde de ontdekking. De eilanden danken hun naam aan hun ligging ten opzichte van de Kaap Verde (Groene Kaap), het westelijkste punt van het vasteland van Senegal.

Vanaf 1462 vestigden Portugese kolonisten zich op het eiland Santiago. Vanwege de strategische positie in de drukbevaren Atlantische driehoek Afrika – Amerika – Europa ontwikkelde zich er een bloeiende handel. Het eiland fungeerde als een soort pit stop voor de vele schepen, waar nieuwe proviand werd  ingeslagen en reparatiewerkzaamheden werden uitgevoerd. Ook Columbus zette tijdens zijn derde reis in 1498 voet aan land. Na deze stop ging hij verder richting westen en ontdekte hij het vasteland van Zuid-Amerika: Venezuela.

De Kaapverdische slavenmarkt

Voor de verbouwing van voedsel en katoen op Santiago werden duizenden slaven uit Afrika gehaald. Tegen 1582 waren er op Santiago en Fogo bijna 14.000 slaven aan het werk, onder leiding van zo’n 100 Europese kolonisten. Toen er eenmaal genoeg slaven op het eiland waren om het werk te verrichten ontwikkelden de eilanden zich als slavenmarkt voor de koloniën in Amerika. De meeste slaven waren gevangenen van Gabu, een koninkrijk dat zich uitstrekte in het huidige Guinea-Bissau. Het was een dure slavenmarkt, voor een slaaf telde je hier beduidend meer neer dan in Afrika, maar het had dan ook wel een aantal belangrijke voordelen. Zo was de de Afrikaanse kust niet alleen gevaarlijk vanwege ziektes en het risico om op de klippen te lopen, ook waren de onderhandeling met de plaatselijke leiders vaak tijdrovend. In ruil voor slaven werden diverse betaalmiddelen gevraagd, zoals kleding, wapens, drank en grondstoffen. Bovendien leverde de eilanden ‘geselecteerde’ slaven. De zwakkeren waren al dood, en de overgeblevenen hadden ondertussen de hoop op vrijheid opgegeven en begrepen al genoeg Portugees om bevelen te kunnen opvolgen. De slavenhandel beleefde zijn piek tijdens de 17de en 18de eeuw. In ‘goede’ jaren werden er zo’n 3000 slaven per jaar verhandeld.

Naast slaven en katoen was zout een belangrijk exportproduct, de eilanden beschikten over grote witte meren vol zout. Dit bleef niet onopgemerkt bij de Nederlanders. Als belangrijkste haringexporteur van Europa was zout voor Nederland van levensbelang. Toen de Spanjaarden in 1598 de aanvoer van zout naar Nederland verboden, zagen de Nederlanders zich genoodzaakt zelf op zoek te gaan naar zoutwingebieden. De Kaapverdische Eilanden waren een tijdlang een belangrijke leverancier. Met deze tochten begon eigenlijk de Nederlandse bemoeienis met andere continenten. Het begon met zout, maar al snel zaten de schepen vol met goud, ivoor, peper en ook slaven.

Tegen het einde van de 18de eeuw begon er in Europa weerstand te bestaan tegen Atlantische slavenhandel. Dit kwam deels voort uit de idealen van de Verlichting, zoals gelijkheid en vrijheid. Engeland was het eerste land om de handel in slaven te verbieden in 1807. Het zou tot 1834 duren totdat ook de slavernij in de Engelse koloniën werd afgeschaft. Portugal stopt met de handel in 1854, en schaft de slavernij af in 1869.

Kaapverdië en de evolutietheorie

In deze periode deed een andere belangrijke ontdekkingsreiziger de Kaapverdische Eilanden aan: Charles Darwin. Na zijn vertrek met de Beagle uit Engeland op 27 december 1830 voor een reis die vijf jaar zou gaan duren, is het eiland Santiago zijn eerste stop, op 16 januari 1831. Het is ook Darwin’s eerste kennismaking met de tropen. Hij beschrijft de omgeving van Porto Praya als troosteloos. In zijn reisverslag geeft hij een nauwkeurige omschrijving van de flora en fauna die hij aantreft, zoals een uitermate tamme ijsvogel, een grote zeenaaktslak, en vooral een inktvis die hij lange tijd bestudeert. Hij is gefascineerd door zijn kleurwisselingen, bestudeert dit fenomeen uitgebreid en onderwerpt de inktvis aan kleine testjes.

Het is ook op Santiago waar hij zijn eerste belangrijke ontdekking doet die uiteindelijk, samen met de vele observaties die nog volgen, zou leiden tot zijn evolutietheorie. Hij ziet hier namelijk bewijs voor een langzaam veranderende aarde. Dit is in strijd met de heersende opvatting dat de aarde gecreëerd is en slechts onderworpen aan enkele catastrofale veranderingen zoals de zondvloed. Darwin kende het idee van de langzame vorming van de aarde uit het boek ‘Principles of Geology’ van geoloog Lyell. Een boek wat hij bij zich had op deze reis en waardoor hij zeer gefascineerd en geïnspireerd was. Op Santiago ziet hij voor het eerst daadwerkelijk bewijs voor deze theorieën in de vorm van een horizontale witte band in de kliffen ter hoogte van ongeveer 13 meter boven de zeespiegel, bestaande uit kalkachtig materiaal. Deze laag rust op eeuwenoude vulkanische rotsen en is overdekt met lava, die in zee gevloeid moet zijn toen de kalklaag de zeebodem vormde. Darwin beseft dat langzame opwaartse bewegingen deze witte laag omhoog hebben gestuwd moeten hebben, anders zou deze bijna perfect horizontale lijn gebroken zijn geweest. Dit kwam overeen met de theorie dat de vorming van de aarde een langdurig en geleidelijk proces is. Op 7 februari verlaat de Beagle Kaapverdië en vaart verder richting Brazilië.

Een zonnige toekomst?

Met het einde van de slavenhandel verandert er veel op Kaapverdië. Op het eiland Sao Vicente vindt een enorme groei plaats dankzij de door de Engelsen gebouwde kolencentrales om de in die periode veel gebruikte stoomboten van kolen te voorzien. Op de andere eilanden begint juist een grote uittocht. In de eerste twintig jaar van de 20ste eeuw vertrekken bijna 20.000 Kaapverdianen richting het beloofde land Amerika. Ook wordt het land geteisterd door vele periodes van lange droogtes waarbij een groot aantal mensen omkomt. Als dan de kolen ook nog eens wordt vervangen door olie worden de eilanden helemaal aan hun lot overgelaten. Emigratie vormt voor veel eilandbewoners de enige mogelijkheid om aan de slechte bestaansmogelijkheden te ontsnappen.

Op 5 juli 1975 wordt Kaapverdië, na een lange strijd, uiteindelijk onafhankelijk van Portugal. Op dit moment behoren de Kaapverdische eilanden nog tot de armste landen van de wereld, maar de economie groeit gestaag sinds 1975 en het land heeft grootse plannen voor de toekomst. Het verder ontwikkelen van het toerisme is er daar één van.

Een week was ik er maar, geen zwerftocht maar een heuse (heerlijke) vakantie op het eiland Boa Vista (2010). Het smaakt naar meer…