We verdelen de wereld graag in begrijpelijke hokjes. Zoals ‘mensen’ en ‘dieren’. Klinkt logisch, maar zo logisch zijn de grenzen niet altijd. Mensapen, de naam zegt het eigenlijk al, tarten deze grens. In New York hebben dierenrechtenactivisten nu een zaak aangespannen om ervoor te zorgen dat een gevangen chimpansee mensenrechten krijgt.
Jarenlange eenzame opsluiting, zonder ook maar iets misdaan te hebben, kan dat eigenlijk wel zo maar? The Nonhuman Rights Group, onder leiding van dierenrechtenadvocaat Steven Wise, heeft in de staat New York een rechtszaak aangespannen in naam van Tommy. Tommy is een 26-jarige chimpansee die bij particuliere eigenaren in een kleine kooi verblijft met alleen een televisie als afleiding. De vereniging vraagt het gerecht de chimpansee te erkennen als rechtspersoon met een beperkt recht op vrijheid. Wise wil dat Tommy, en drie andere chimpansees in soortgelijke omstandigheden, geplaatst worden in een opvangcentrum waar ze tussen soortgenoten kunnen leven in omstandigheden die zo veel mogelijk lijken op hun natuurlijke omgeving.
Let wel, het gaat hier om een rechtspersoon, dat is niet perse een mens, maar kan ook een bedrijf of organisatie zijn. Of een dier, aldus Wise.
Met wetenschappelijk bewijs en getuigenissen van diverse experts wil Wise aantonen dat chimpansees “autonome intelligente wezens zijn, met het vermogen tot zelfbeschikking en zelfbewustzijn, die zich bewust zijn van het verleden en anticiperen op de toekomst, keuzes kunnen maken, complexe emoties zoals empathie tonen, cultuur hebben, en daarmee personen zijn in de zin van de wet, met bepaalde fundamentele rechten”.
Mens, dier of ding?
Wise vergelijkt de status van het dier met die van de slaven eerder. Ze zitten in eenzelfde juridische situatie, ook de slaaf had destijds de status van ‘rechtsobject’. Slaven werden, net als dieren nu, beschouwd als een vorm van bezit en handelswaar. De eigenaar heeft de plicht er goed voor te zorgen, maar mag leed bezorgen als dit een ‘redelijke doel’ dient. In praktijk betekent het dat vrijwel alles mag wat niet specifiek bij wet verboden is.
Mens als object
Wat een ‘redelijk doel’ is bepaalt de eigenaar, en is afhankelijk van tijd en plaats. De Nederlandse slavenhaler Willem Bosmans beschrijft in 1704 dat hij goed voor zijn slaven zorgt, ze krijgen immers redelijk goed te eten en drinken. Brandmerken is vervelend en lijkt wellicht wreed, maar moet nou eenmaal gebeuren, en men doet het zo zorgvuldig mogelijk, vooral bij de tere vrouwen…
Na afschaffing van de slavernij kunnen mensen wellicht geen eigendom meer zijn, maar wordt ‘de exotische mens’ wel nog geruime tijd als object beschouwd. Op de koloniale tentoonstelling van 1883 in Amsterdam zijn bijvoorbeeld Surinamers en Javanen te bezichtigen, tentoongesteld in een ‘authentieke’ setting, waar ze ‘authentieke’ dansen en ambachten uitvoeren. Tot 1940 worden er vanuit koloniale gebieden honderden gezelschappen naar Europa gehaald, voor de wetenschap, maar zeker ook ter vermaak. Nog in 1958, op de Wereldtentoonstelling in Brussel, werden ‘echte’ Congolezen getoond achter houten hekjes. Zulke evenementen trokken duizenden bezoekers, nieuwsgierig naar deze vreemde exotische mensen, maar ook huiverig voor hun zogenaamde wilde aard.
Het tentoonstellen van mensen uit andere landen lag in lijn van de lange traditie om ‘afwijkende’ mensen te tonen in circussen, zoals extreem lange of korte mensen, gehandicapten, of siamese tweelingen. Allemaal uitingen van ‘cultuur’ die we nu niet meer gewenst vinden.
Dier als object
Dieren worden in het recht gezien als objecten waar eigendom op uitgeoefend kan worden. Ze kennen een lange geschiedenis als circusartiest, proefdier en productiemiddel. Hoewel ze in de huidige sterk geïntensiveerde en geautomatiseerde veehouderij misschien wel meer dan ooit een gebruiksobject zijn, is er in het algemeen een veranderende houding ten opzichte van onze omgang met dieren. Zo zijn er steeds meer bezwaren tegen het gebruiken van wilde dieren in circussen. In diverse landen is dit al verboden en in Nederland zal dit waarschijnlijk volgend jaar gebeuren.
Ook in de proefdierwereld verschuiven de grenzen. Sinds 2010 mogen er in de Europese Unie geen proeven meer gedaan worden met mensapen. De Verenigde Staten, de laatste grootverbruiker van mensapen voor onderzoek, heeft aangekondigd dat volgend jaar het grootste deel van de chimpansees met pensioen mag.
Dierentuinen zijn inmiddels geen amusementsparken meer met fietsende en jonglerende chimpansees, maar zetten in op educatie en soortbescherming. Vermoedelijk zullen ook zij meer en meer te maken krijgen met de discussie of het moreel verantwoord is om dieren ‘tentoon te stellen’. In Costa Rica, een land dat voornamelijk leeft van eco-toerisme, heeft de minister van milieu aangekondigd volgend jaar alle dierentuinen te sluiten. Dieren in gevangenschap zouden niet passen bij de meer natuurlijke ervaring die men wil promoten.
De toekomst?
Ik had een tweede webhuisje. Ik wil er maar één. Ik plak nu drie oude blogs van daar dus in hier. Is dit geen reisblog dan? Hm, het hoort allemaal wel bij elkaar. Grenzen, apen… Toch? :)
weg 